Τελευταία η Ελλάδα μεταξύ των χωρών της ΕΕ σε θέματα ισότητας των φύλων
Κάθε χρόνο τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αξιολογούνται προκειμένου να διαπιστωθεί πόσο απέχουν από την επίτευξη του στόχου της ισότητας των φύλων. Οι αξιολογήσεις γίνονται σε εκατονταβάθμια κλίμακα και βασίζονται στις διαφορές μεταξύ γυναικών και ανδρών σε έξι τομείς: εργασία, χρήματα, γνώση, χρόνος, εξουσία και υγεία. Με βάση τα συγκριτικά στοιχεία του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE), η επίτευξη του στόχου προχωράει, αλλά με πολύ αργούς ρυθμούς. Αξίζει να σημειωθεί ότι την τελευταία πενταετία (2015-2019) ο δείκτης ισότητας βελτιώθηκε μόνο κατά 1,2 (Εικόνα 1).
34_10.1_chart.jpg
Η Ελλάδα, με βαθμολογία 51,2, κατατάσσεται τελευταία στην ΕΕ. Η ανισότητα είναι μεγαλύτερη στον τομέα της εξουσίας (24,3 μονάδες). Η εξουσία περιλαμβάνει τους υποτομείς της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής εξουσίας, όπου η χώρα μας βαθμολογείται αντίστοιχα με 35,8, 14,9 και 27 μονάδες. Είναι προφανές ότι η Ελλάδα αντιμετωπίζει τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην οικονομική εξουσία, όπου, για παράδειγμα, τα στοιχεία δείχνουν ότι το ποσοστό γυναικών στα διοικητικά συμβούλια των μεγαλύτερων εισηγμένων εταιρειών είναι μόλις 9% και στα διοικητικά συμβούλια οργανισμών χρηματοδότησης ερευνών μόλις 13%, ενώ στην ΕΕ το αντίστοιχο ποσοστό είναι 40%. Αν λάβουμε υπόψη ότι ο κύριος παράγοντας που επιταχύνει την επίτευξη της ισότητας συνολικά και στους έξι τομείς είναι η ισορροπημένη εκπροσώπηση των φύλων στη λήψη αποφάσεων, δηλαδή η ισορροπημένη εξουσία, μπορούμε να καταλάβουμε γιατί η ΕΕ με βαθμολογία 51,9 (Εικόνα 1) και ιδιαίτερα η Ελλάδα με βαθμολογία 24,3 (Εικόνα 2) έχουν να διανύσουν μεγάλη απόσταση για να φτάσουν στον στόχο της ισότητας.
34_11.2_chart.jpg
Τα ΑΕΙ και τα ερευνητικά κέντρα στην ΕΕ, λειτουργώντας μέσα σε συγκεκριμένες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές δομές εξουσίας, αντανακλούν την ανισότητα των φύλων στην ευρύτερη κοινωνία, παρά τη σταδιακή πρόοδο προς την κατεύθυνση της μείωσης της ανισότητας που καταγράφεται τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με την έκδοση «She Figures» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2018). Ενώ καταγράφεται αύξηση της συμμετοχής των γυναικών σε μια σειρά από δείκτες, όπως ο αριθμός νέων διδακτόρων κατ’ έτος, η απασχόληση σε επαγγέλματα έντασης γνώσης και τεχνολογίας, ο αριθμός ερευνητριών, η συμμετοχή σε ερευνητικές εκροές και αποτελέσματα όπως επιστημονικές δημοσιεύσεις, εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορές σε πεδία όπως οι εργασιακές συνθήκες, η ακαδημαϊκή ανέλιξη και η συμμετοχή στα ανώτερα κλιμάκια λήψης αποφάσεων. Σε μία δεκαετία (2007-2016) ο αριθμός των γυναικών διδακτόρων αυξήθηκε στην ΕΕ με ρυθμούς ταχύτερους από αυτόν των ανδρών, με αποτέλεσμα το ποσοστό των γυναικών διδακτόρων που αποφοίτησαν το 2016 να είναι περίπου 48%. Την ίδια χρονική περίοδο ο αριθμός των γυναικών ερευνητριών αυξήθηκε με ρυθμούς ταχύτερους από αυτόν των ανδρών (3,8% έναντι 3,4%). Παρ’ όλα αυτά, το 2015 οι γυναίκες ερευνήτριες στην ΕΕ αποτελούσαν το 33,4% του συνόλου των ερευνητών. Στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό ανήλθε σε 38%. Όμως, η εργασιακή κατάσταση των ερευνητριών παραμένει δυσχερέστερη από αυτή των ερευνητών.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση κινείται προς την κατεύθυνση της ισότητας των φύλων με ρυθμό σαλιγκαριού.
Στην ΕΕ το 2016 το 13% των ερευνητριών (έναντι 8% των ερευνητών) εργάζονταν με καθεστώς μερικής απασχόλησης στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ οι γυναίκες που απασχολούνταν σε δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυξης είχαν εισόδημα 17% χαμηλότερο από αυτό των ανδρών συναδέλφων τους για το 2014. Στην Ελλάδα οι γυναίκες που εργάζονται σε αυτές τις δραστηριότητες έχουν κατά 23,1% χαμηλότερο εισόδημα, ενώ στο σύνολο της ελληνικής οικονομίας οι γυναίκες έχουν κατά 12,5% χαμηλότερο εισόδημα. Σχετικά με την ακαδημαϊκή ανέλιξη, το ποσοστό των γυναικών μειώνεται στις υψηλότερες ακαδημαϊκές βαθμίδες. Στην ΕΕ, ενώ 58% των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών είναι γυναίκες, το ποσοστό μειώνεται στο 48% για τις γυναίκες διδάκτορες και στο 24% για τις γυναίκες κατόχους ακαδημαϊκών θέσεων Α´ βαθμίδας για το 2016. Στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό καθηγητριών Α´ βαθμίδας είναι 22%. Η ανισότητα είναι ακόμη πιο έντονη στα πεδία των θετικών επιστημών, τεχνολογίας, μηχανικής και μαθηματικών (ΕΤΜΜ), όπου η συμμετοχή των γυναικών είναι σημαντικά μικρότερη σε όλες τις ακαδημαϊκές βαθμίδες. Συγκεκριμένα, σε ευρωπαϊκό επίπεδο το 33% των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών ΕΤΜΜ είναι γυναίκες, ενώ από γυναίκες κατέχεται το 15% των ακαδημαϊκών θέσεων ΕΤΜΜ Α´ βαθμίδας. Στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό είναι 14%. Ακόμη και στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, όπου θεωρείται ότι «κυριαρχούν» οι γυναίκες για πολλές δεκαετίες, οι καθηγήτριες Α´ βαθμίδας κατέχουν το 28% και 32%, αντίστοιχα. Στην Ελλάδα τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 26% και 36% (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2018).
Οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται στις ηγετικές θέσεις διοίκησης και λήψης αποφάσεων στην ανώτατη εκπαίδευση. Το 2017 το ποσοστό γυναικών που ηγούνταν ΑΕΙ στην ΕΕ ήταν 22%. Η Ελλάδα, με ποσοστό 11%, κατέχει την τρίτη από το τέλος θέση. Επίσης, οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται στην ΕΕ σε ακαδημαϊκά και ερευνητικά συμβούλια/ επιτροπές με εξουσία λήψης αποφάσεων τόσο ως μέλη (27%) όσο και ως ηγέτιδες (20%). Στην Ελλάδα τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 17% και 11%.
Σχετικά με τις ερευνητικές εκροές, οι γυναίκες στην ΕΕ αποτελούν το 32% των πρώτων συγγραφέων (corresponding authors) επιστημονικών δημοσιεύσεων και στην Ελλάδα το 25%. Ο λόγος του δείκτη απήχησης των δημοσιεύσεων –με βαρύτητα ανά επιστημονικό πεδίο– για τις γυναίκες στην ΕΕ είναι 0,90 (όπου η τιμή 1 αντιπροσωπεύει την ισοτιμία μεταξύ ανδρών και γυναικών συγγραφέων) και στην Ελλάδα 0,98. Ωστόσο, οι γυναίκες στην ΕΕ εξακολουθούν να υστερούν σημαντικά σε επιδόσεις επιτυχούς υποβολής ερευνητικών προτάσεων. Στην ΕΕ η αξία και η κουλτούρα της ισότητας στην εκπαίδευση και στην έρευνα υποστηρίζεται από ένα ευρύ φάσμα δράσεων και πολιτικών. Το Πρόγραμμα Horizon 2020 υποστηρίζει ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα ώστε να ερευνήσουν και να υλοποιήσουν δράσεις και πολιτικές ισότητας. Μέχρι τώρα η χρηματοδότηση της σχετικής έρευνας αφορούσε κυρίως τα πεδία θετικών επιστημών, τεχνολογίας, μηχανικής και μαθηματικών, όπου το πρόβλημα είναι εντονότερο. Ωστόσο, σύμφωνα με έρευνα του 2016, στην Ευρώπη στο 60% των πανεπιστημίων και σχολών διοίκησης επιχειρήσεων το ποσοστό των γυναικών στις ανώτερες καθηγητικές βαθμίδες είναι μικρότερο από 30%. Ένα άλλο χαρακτηριστικό τους είναι ότι σε αρκετές σχολές διοίκησης τα μέλη ΔΕΠ μπορεί να προέρχονται από ένα ευρύτατο φάσμα επιστημονικών πεδίων, συμπεριλαμβανομένων των θετικών, κοινωνικών, ανθρωπιστικών επιστημών, πληροφορικής, στατιστικής, μαθηματικών και μηχανικής. Αυτό συνεπάγεται διαφορετικές προσεγγίσεις στην κατανόηση και στις μεθόδους παραγωγής νέας γνώσης, πρακτικές οργανωσιακής κοινωνικοποίησης και απόψεις για το πώς «λειτουργεί» ο κόσμος γύρω μας. Αυτή η ποικιλομορφία δημιουργεί ένα ενδιαφέρον και ιδιαίτερα απαιτητικό περιβάλλον στην προσπάθεια επίτευξης του στόχου της ισότητας.
Ένα σχέδιο υπέρ της ισότητας
Το έργο Transparent and Resilient Gender Equality through Integrated Monitoring Planning and Implementation (TARGETED-MPI) έρχεται να καλύψει το κενό στην έρευνα που αφορά την ισότητα των φύλων στα πανεπιστήμια και στις σχολές διοίκησης επιχειρήσεων στην ΕΕ. Το TARGETED-MPI (H2020-SwafS-09-2018-2019), συντονιστής του οποίου είναι το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο οποίο μετέχουν τα Lancaster University, Stockholm School of Economics, Vrije Universiteit Brussel/ Solvay Business School, American University of Beirut και Brunel University London, με επικεφαλής την υπογράφουσα και ερευνητική ομάδα του ΟΠΑ που αποτελείται από την επίκουρη καθηγήτρια Ειρήνη Νικάνδρου, την καθηγήτρια Νάνσυ Πουλούδη, τον καθηγητή Πάνο Τσακλόγλου, τον Δρα Χρήστο Τσανό και τον Δρα Ιωάννη Χολέζα, πρόκειται να ερευνήσει τις συνθήκες που ευνοούν την ανισότητα και ακολούθως να σχεδιάσει, υλοποιήσει και αξιολογήσει δράσεις σε καθένα από τα συμμετέχοντα Ιδρύματα, με απώτερους στόχους την προώθηση μιας βιώσιμης κουλτούρας οργάνωσης –απαλλαγμένης από στερεότυπα, προκαταλήψεις και ρόλους που εμποδίζουν τους ανθρώπους να αναπτυχθούν ανάλογα με το ταλέντο τους– και εν τέλει την προώθηση της ισότητας.
