Πώς θα επηρεάσουμε την ενεργειακή συμπεριφορά των καταναλωτών;
Η κλιματική αλλαγή πρέπει να αντιμετωπιστεί σε παγκόσμιο επίπεδο με συντονισμένες πολιτικές και κοινή στοχοθεσία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση λαμβάνει μέτρα για μείωση των αερίων θερμοκηπίου, αυξημένη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας.
Ήδη έχουν πραγματοποιηθεί επενδύσεις με στόχο την ανάπτυξη ψηφιακών υποδομών (π.χ. έξυπνοι μετρητές) που επιτρέπουν στους πολίτες να παρακολουθούν και να διαχειρίζονται την κατανάλωση ενέργειας. Ωστόσο, απαιτούνται επίσης αλλαγές στη συμπεριφορά των καταναλωτών – από το πώς χρησιμοποιούν καθημερινά τις ηλεκτρικές συσκευές και τα συστήματα θέρμανσης μέχρι το ποιες δράσεις αναλαμβάνουν για να βελτιώσουν την ενεργειακή απόδοση των σπιτιών τους.
Στον στόχο αυτόν φιλοδοξεί να συμβάλει το έργο NUDGE (NUDging consumers towards enerGy Efficiency through behavioral science), που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020» και στο οποίο συμμετέχει το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το τριετούς διάρκειας έργο ξεκίνησε την 1η Σεπτεμβρίου 2020 με συμμετοχή 10 φορέων από 7 χώρες. Επιστημονικός υπεύθυνος είναι ο αναπληρωτής καθηγητής του ΟΠΑ Ιορδάνης Κουτσόπουλος και στην ερευνητική ομάδα συμμετέχουν ο μεταδιδάκτορας ερευνητής Μερκούριος Καραλιόπουλος και ο υποψήφιος διδάκτορας Λεωνίδας Τσώλας, όλοι μέλη του Εργαστηρίου Πολυμέσων και Ασύρματων Επικοινωνιών (www.mm.aueb.gr) του Τμήματος Πληροφορικής του ΟΠΑ.
H λέξη «nudge» στα ελληνικά μεταφράζεται ως ελαφρά ώθηση («σκούντημα»), που μπορεί να κάνει κάποιον να ενεργήσει προς μια επιθυμητή κατεύθυνση. Σε αντίθεση με πιο επεμβατικές μεθόδους επιβολής συμπεριφορών (π.χ. νομοθετικές ρυθμίσεις), τα nudges είναι ήπιες παρεμβάσεις που επιδιώκουν να επηρεάσουν την ανθρώπινη συμπεριφορά με προβλεπόμενο τρόπο, χωρίς να περιορίσουν την ελευθερία των επιλογών ούτε να αλλάξουν σημαντικά τα οικονομικά τους κίνητρα. Αναπαράγοντας ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, «το να τοποθετήσεις φρούτα στο επίπεδο ματιού στο σούπερ μάρκετ είναι nudge, τo να απαγορέψεις με νόμο τo junk food δεν είναι». Στο έργο ως τέτοια ώθηση νοείται κάθε παρέμβαση ήπιου χαρακτήρα που μπορεί να ωθήσει τους καταναλωτές να συμπεριφέρονται καλύτερα σε ενεργειακά ζητήματα.
Σε πρώτη φάση η ερευνητική ομάδα του έργου επιδιώκει να κατανοήσει και να ταξινομήσει τις κοινωνικοοικονομικές παραμέτρους που επηρεάζουν την ενεργειακή συμπεριφορά των πολιτών, χρησιμοποιώντας αρχές και εργαλεία από τη Γνωστική Ψυχολογία και κλάδους της Οικονομικής Θεωρίας. Στη συνέχεια θα χρησιμοποιήσει μεθόδους Μηχανικής Μάθησης για να προβλέψει τον τύπο και τη φύση των παρεμβάσεων για διαφορετικά προφίλ καταναλωτών για βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας.
Οι προτεινόμενες παρεμβάσεις θα αξιολογηθούν μέσω πιλοτικών δοκιμών σε πέντε ευρωπαϊκές χώρες, με διαφορετικούς τύπους καταναλωτών: εφαρμογή πρακτικών διαγενεακής μάθησης για εκπαίδευση παιδιών σε ζητήματα οικιακής ενεργειακής κατανάλωσης στο Βέλγιο, αποτελεσματικός έλεγχος θέρμανσης και παραγωγής ζεστού νερού για λέβητες φυσικού αερίου στην Ελλάδα, βελτιστοποίηση φόρτισης ηλεκτρικών αυτοκινήτων με παραγόμενη στις οικίες ενέργεια από φωτοβολταϊκά στοιχεία στη Γερμανία, υιοθέτηση βιώσιμων, ενεργειακά αποδοτικών συμπεριφορών για «υγιή σπίτια» στην Πορτογαλία, προώθηση τεχνικών κατανεμημένης αυτοπαραγωγής ενέργειας για τοπικές ενεργειακές κοινότητες στην Κροατία.
Οι παρεμβάσεις αυτές θα υλοποιηθούν μέσω ψηφιακών συσκευών (π.χ. έξυπνοι μετρητές, θερμοστάτες) και κινητών εφαρμογών που θα επιτρέπουν, αφενός, στους καταναλωτές να παρακολουθούν ενεργά και αποτελεσματικά την κατανάλωση ενέργειας και, αφετέρου, στους ερευνητές να αξιολογούν την απόκρισή τους στις παρεμβάσεις που θα δοκιμαστούν.
Απώτερος στόχος του NUDGE είναι η παρουσίαση συγκεκριμένων προτάσεων για βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας σε θεσμούς λήψης αποφάσεων και χάραξης πολιτικής σε εθνικό και πανευρωπαϊκό επίπεδο, παρόχους ενέργειας και τεχνολογίας (π.χ. σχεδιαστές εφαρμογών για έξυπνες κινητές συσκευές), ενεργειακές κοινότητες και ενώσεις καταναλωτών.
