Το μεταπολεμικό «οικονομικό θαύμα» και πώς κατέρρευσε με τη Δικτατορία

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΜΕΛΕΤΩΝΤΑΣ ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΑΛΟΓΟΣΚΟΥΦΗ,
Ομότιμου Καθηγητή ΟΠΑ

Κατά τη δωδεκαετία που προηγήθηκε της Δικτατορίας, από το 1955 έως το 1966, ο μέσος ετήσιος ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης είχε διαμορφωθεί στα πρωτοφανή επίπεδα του 7,3% και ο πληθωρισμός είχε μειωθεί στα επίπεδα του 2,5% τον χρόνο. Σε ευρώ του 2015, το πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ είχε υπερ-τετραπλασιαστεί μέσα σε 20 μόλις χρόνια, από 1.714 ευρώ το 1946 σε 7.169 ευρώ το 1966. Η ανεργία βρισκόταν στο 5% περίπου, έχοντας μειωθεί σημαντικά κατά την προηγούμενη εικοσαετία, ενώ το έλλειμμα του βασικού εξωτερικού ισοζυγίου, παρά τη διεύρυνσή του μετά το 1964, παρέμενε χαμηλό.
 

Ο Στυλιανός Παττακός με το περίφημο μυστρί

Με λίγα λόγια, η φτωχή αγροτική Ελλάδα είχε μετατραπεί σε μια οικονομία μεσαίου εισοδήματος, με σημαντική αύξηση του μεριδίου της μεταποίησης και των κατασκευών. Με τη μετακίνηση μεγάλου μέρους του αγροτικού πληθυσμού προς τα αστικά κέντρα είχε δημιουργηθεί μια δυναμική μεσαία τάξη η οποία είχε συμβάλει στη διαδικασία της ανάπτυξης και η οποία είχε δει το βιοτικό της επίπεδο να βελτιώνεται θεαματικά.

Μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου 1963, αυξήθηκαν οι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων και υπήρξε σημαντική επέκταση των δημοσίων δαπανών από την κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου. Πριν και μετά τις εκλογές του 1964, η κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου έδωσε μεγαλύτερη έμφαση στην  αναδιανομή του εισοδήματος υπέρ των μισθωτών και των συνταξιούχων, θεσμοθετώντας σημαντικές αυξήσεις σε μισθούς και συντάξεις. Επίσης μετά τις εκλογές του 1964 αύξησε τις δαπάνες για την Παιδεία, στο πλαίσιο καθιέρωσης της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, ενώ αυξήθηκαν και οι αγροτικές επιδοτήσεις.

Οι αυξήσεις αυτές των δημοσίων δαπανών είχαν μεν σαν αποτέλεσμα μεγάλη μείωση του πλεονάσματος του τακτικού προϋπολογισμού κατά το 1964 και το 1965, ωστόσο η δημοσιονομική ισορροπία δεν απειλήθηκε ιδιαίτερα από τις στοχευμένες αυτές αυξήσεις. Παρά τις διαφορές στην έμφαση, και οι κυβερνήσεις της Ένωσης Κέντρου συνέχισαν να ακολουθούν τους κανόνες της αναπτυξιακής, δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής που είχαν καθιερωθεί από τις αρχές της δεκαετίας του 1950.

Aριστερά o καθηγητής Γ. Αλογοσκούφης και δεξιά ο επίκουρος καθηγητής Α. Κακριδής στην ημερίδα για τα Οικονομικά της Δικτατορίας 1967-1974 που διοργάνωσε το ΟΠΑ

Σε αυτήν ακριβώς τη συγκυρία εκδηλώθηκε από την χούντα των συνταγματαρχών το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 και επιβλήθηκε μια στυγνή επταετής Δικτατορία. Οι κυβερνήσεις της Δικτατορίας δεν επιχείρησαν αρχικά να αλλάξουν τον χαρακτήρα της οικονομικής πολιτικής των προηγουμένων δεκαετιών. Άλλωστε δεν ήταν σε θέση να σχεδιάσουν οι ίδιοι μία εναλλακτική οικονομική πολιτική. Ωστόσο, στην  πορεία οδηγήθηκαν σε υπερβολές, ακρότητες και λάθος επιλογές, οι οποίες, σε συνδυασμό με διεθνείς διαταραχές όπως η κατάρρευση του συστήματος του Bretton Woods και η πρώτη πετρελαϊκή κρίση, οδήγησαν στον στασιμοπληθωρισμό του 1974, ανέδειξαν τις αδυναμίες του μετεμφυλιακού υποδείγματος ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας και οδήγησαν στο τέλος του μετεμφυλιακού ελληνικού οικονομικού «θαύματος».

Την περίοδο της αποσταθεροποίησης του συστήματος σταθερών ισοτιμιών του Bretton Woods, διατήρησαν την ισοτιμία της δραχμής σταθερή απέναντι στο υποτιμούμενο δολάριο

Αντί να επιχειρήσουν να προσαρμόσουν το μετεμφυλιακό υπόδειγμα ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας προς τα νέα δεδομένα που άρχισαν σταδιακά να εμφανίζονται στην παγκόσμια οικονομία προς τα τέλη της δεκαετίας του 1960, οι κυβερνήσεις της δικτατορίας περιορίστηκαν σε μία ρηχή διαχείριση της συνολικής ζήτησης προκειμένου να συντηρήσουν την αναπτυξιακή δυναμική της οικονομίας και την ανοχή του πληθυσμού στην αυταρχική τους διακυβέρνηση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική επιδείνωση του εξωτερικού ισοζυγίου και τη μεγάλη αύξηση των πληθωριστικών πιέσεων.

Επιπλέον, την περίοδο της αποσταθεροποίησης του συστήματος σταθερών ισοτιμιών του Bretton Woods, διατήρησαν την ισοτιμία της δραχμής σταθερή απέναντι στο υποτιμούμενο δολάριο. Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής ήταν η πολύ μεγαλύτερη αύξηση του πληθωρισμού σε σχέση με τις χώρες της ΕΟΚ και την Ιαπωνία κατά την περίοδο 1973-1974. Όταν στα τέλη του 1973 συνειδητοποιήθηκε η έκταση των μακροοικονομικών ανισορροπιών που είχαν δημιουργηθεί, υπήρξε μια μεταστροφή προς περιοριστική πολιτική, η οποία συνέβαλε στην ύφεση του 1974.