Η ιστορική έρευνα και τα δάνεια της εθνικής ανεξαρτησίας της Ελλάδας

Διακόσια χρόνια μετά τη σύναψη των πρώτων δανείων της Ελλάδας, τόσο οι πρωταγωνιστές όσο και η διαχείρισή τους ξανάγιναν ιστορία. Γιατί τώρα μια νέα ανάγνωση των πρώτων δανείων του 1824 και του 1825; Επειδή η σύγχρονη οικονομική κρίση έφερε την ιστορία τους πάλι στο προσκήνιο – η δημόσια ιστορία, η ιστορία ως εργαλείο υποστήριξης και πηγής επιχειρημάτων για θεωρητικά σχήματα ανάλυσης και ερμηνείας. Οι περισσότερες συζητήσεις γύρω από την κρίση εκμεταλλεύτηκαν ιστορικά παραδείγματα σε βάθος χρόνου ή χρησιμοποίησαν παρόμοια παραδείγματα από τη σχετική παγκόσμια ιστορία.

Η συζήτηση γύρω από τη σχέση της ιστορίας με τη δημόσια πολιτική και τους πολιτικούς μάς οδηγεί στην αναγκαιότητα μελέτης του ζητήματος: χρήσεις και καταχρήσεις της ιστορίας και της μνήμης. Οι αναλογίες μεταξύ ιστορίας και σημερινών γεγονότων σταματούν συνήθως σε ένα γενικό επίπεδο. Η μελέτη του παρελθόντος μάς δίνει τη δυνατότητα να κάνουμε χρήση της χρονικής απόστασης, να εμπλέξουμε μια πολυεπίπεδη και διεπιστημονική ανάλυση. Υπάρχουν πάντα αιτίες και εξηγήσεις γιατί μελετούμε το ιστορικό παρελθόν και την κληρονομιά του, γιατί επιλέγουμε τον μύθο ή την ιστορική ανάλυση.

Η σύγχρονη κρίση έφερε συχνά και άκριτα τον λόγο στα πρώτα δάνεια εθνικής ανεξαρτησίας. Χρήσιμο είναι να σταθούμε κριτικά απέναντι στα στερεότυπα για να αποφύγουμε την κατάχρηση των όρων διαφθορά, απάτη, καπηλεία σε εθνικά ιδεώδη. Με εργαλεία τη συστηματική έρευνα και την κριτική σκέψη, μελετούμε τις πηγές, τη συμπεριφορά των πρωταγωνιστών και τη διαχείριση των διεθνών δανείων της Ελληνικής Επανάστασης. Εξετάζοντας τη δεκαετία του 1820 σε ευρωπαϊκό επίπεδο και απομακρυνόμενοι από την εθνοκεντρική αντίληψη, ερευνούμε τις διεθνείς διαστάσεις του κρατικού δανεισμού, μελετώντας παράλληλα τις απαρχές της χρηματοπιστωτικής αγοράς στο Σίτυ του Λονδίνου.

Θα σταθούμε σε τρία κύρια σημεία:

1. Η εμπειρία από τις εμπορικές συναλλαγές των πρωταγωνιστών της υπόθεσης των πρώτων δανείων, τόσο των Ελλήνων υπό οθωμανική κυριαρχία όσο και των Ελλήνων της διασποράς, ήταν αναντίστοιχη με τις απαιτήσεις του εγχειρήματος του διεθνούς δανεισμού, καθ’ ότι στο Σίτυ του Λονδίνου οι εμπορικές τράπεζες είχαν διαμορφώσει ένα νέο οικονομικό τοπίο, διαφορετικό από την οικονομική ζωή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

2. Μεταξύ των ετών 1824 και 1825 συνέβησαν δύο σύγχρονες, αλλά απομακρυσμένες γεωγραφικά κρίσεις, που σημάδεψαν τα πρώτα δάνεια της ελληνικής εθνικής ανεξαρτησίας: η εσωτερική οικονομική κατάρρευση στην επαναστατημένη Ελλάδα (εμφύλια διαμάχη) και ένας τραπεζικός πανικός στο Σίτυ του Λονδίνου.

3. Η σύναψη των πρώτων δανείων αποτέλεσε την πρώτη διεθνή αναγνώριση της ελληνικής Πολιτείας.

Tα δύο δάνεια που έλαβαν οι Έλληνες κατά τη διάρκεια του πολέμου ανεξαρτησίας, και συγκεκριμένα το 1824 και το 1825, ήταν μια στρατηγική κίνηση που χάθηκε εξαιτίας της ασύμμετρης πληροφόρησης μεταξύ τριών κόσμων:

• του επαναστατημένου κόσμου των πρωτογενών καπιταλιστικών σχέσεων της οθωμανικής οικονομίας,

• της ελληνικής εμπορικής διασποράς των διεθνών συναλλαγών και

• του χρηματοπιστωτικού κόσμου στο Σίτυ του Λονδίνου.

Η σημασία τους δεν εξαντλήθηκε στα δημόσια οικονομικά του ελληνικού κράτους, αφού χρησιμοποιήθηκαν ως επιχείρημα διεθνούς αναγνώρισης του μελλοντικού κράτους, ως πρόσχημα πειθαναγκασμού ή εκβιασμού στις μετέπειτα διπλωματικές σχέσεις της Ελλάδας, λειτουργώντας τελικά ως προπατορικό αμάρτημα, που βάρυνε κυρίως συμβολικά τη χώρα μέχρι σήμερα.