«Έθνος ξενοδόχων»: Ο Τουρισμός την περίοδο 1967-1974
ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΜΕΛΕΤΩΝΤΑΣ ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΗΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΣ
Του ΜΙΧΑΛΗ ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΗ,
Διδάκτορος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης
Η δεκαετία του 1970 σηματοδοτεί μια αλλαγή παραδείγματος στον τουρισμό με χαρακτηριστικές όψεις την αύξηση της μέσης δυναμικότητας των ξενοδοχειακών μονάδων, την αντιστροφή μιας τάσης κατακερματισμού των όγκων των νέων ξενοδοχείων που είχε εμφανιστεί τη δεκαετία του 1960 και την επιβολή των ενιαίων όγκων και των monoblock ξενοδοχείων. Στην ίδια κατεύθυνση, στο ζήτημα του παραθαλάσσιου τοπίου και της προστασίας των ακτών, ο Αναγκαστικός Νόμος 522 του 1968 παρέχει στους οικοδομούντες τουριστικά καταλύματα δικαιώματα επί των ακτών, καθιστώντας έτσι μεγάλες παράκτιες περιοχές δυνάμει απροσπέλαστες στο κοινό.
Ο Υπουργός Συντονισμού Νικόλαος Μακαρέζος με τον Γεώργιο Παπαδόπουλο
Ο Αναγκαστικός Νόμος 522 του 1968 παρέχει στους οικοδομούντες τουριστικά καταλύματα δικαιώματα επί των ακτών, καθιστώντας έτσι μεγάλες παράκτιες περιοχές δυνάμει απροσπέλαστες στο κοινό
Στον βαθμό όμως που αυτή η αποικιοποίηση της ακτής από τον κλάδο της φιλοξενίας δεν υλοποιείται από το ξένο κεφάλαιο - όπως συμβαίνει σε όμορες χώρες όπως η Ισπανία, η Τουρκία, κ.ο.κ. - θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε την υπόθεση ότι η μορφή του παραγόμενου τουριστικού χώρου την περίοδο της στρατιωτικής Δικτατορίας δεν ήταν μόνο μια επιλογή των βέλτιστων τεχνικών μέσων και της βέλτιστης μορφής από την οπτική της επερχόμενης τουριστικής εκμετάλλευσης των ελληνικών ακτών αλλά μια «αντικειμενοποιημένη εικόνα του τρόπου με τον οποίο πραγματοποιήθηκε και επιτεύχθηκε η κοινωνική ενσωμάτωση, και η αναπαραγωγή των κοινωνικών συμμαχιών» τις οποίες ευελπιστούσε να οικοδομήσει το νέο καθεστώς.
Τα όρια του μοντέλου
Ωστόσο, το μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης που επιλέχθηκε συνάντησε τα όριά του την περίοδο της ίδιας της στρατιωτικής Δικτατορίας. Από το 1971 και μετά η πετρελαϊκή κρίση σταδιακά επηρεάζει τις οικονομικές επιδόσεις της χώρας και ο πληθωρισμός εκτινάσσεται. Ο τρόπος και ο χαρακτήρας της παροχής δανείων από τον τραπεζικό προς τον τουριστικό τομέα σίγουρα δεν βοήθησε στην συγκράτησή του. Οι νεότευκτες ξενοδοχειακές μονάδες σύντομα αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην αποπληρωμή των δανείων τους, ενώ η κυοφορούμενη κρίση του κλάδου της φιλοξενίας παίρνει διαστάσεις, λίγους μήνες πριν από την εισβολή στην Κύπρο, πτωχεύει η αεροπορική εταιρεία Οράιζον με αποτέλεσμα ένα μπαράζ πλειστηριασμών ξενοδοχείων κατά την πρώτη περίοδο που ακολούθησε την αλλαγή του καθεστώτος.
Η Ελλάδα βέβαια δεν είναι η μόνη χώρα όπου ο τουρισμός, υπό τον μανδύα μιας υποτιθέμενης αναπτυξιακής πολιτικής, επιτελεί παράλληλα και πολιτικές λειτουργίες, ούτε είναι η μόνη στην οποία μια οπισθοδρόμηση στις δημοκρατικές ελευθερίες συνδυάζεται με την εμπέδωση των δομών της τουριστικής οικονομίας. Αν όμως έπρεπε να αναζητήσουμε εθνικές ιδιαιτερότητες στην επίδραση που είχε ο τουρισμός στην ελληνική κοινωνία και οικονομία, αυτές ίσως να μπορούσαν να ψηλαφηθούν στον τρόπο με τον οποίο η τουριστική ανάπτυξη την περίοδο της στρατιωτικής Δικτατορίας διαμορφώνει σε έναν ορισμένο βαθμό τη δομή του πολιτικού ανταγωνισμού και τις σχέσεις των περιφερειών της χώρας με το κεντρικό κράτος και κατά τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης.
Το καθεστώς, με όλους τους τρόπους που γνωρίζουμε, καταρρέει αλλά θα μπορούσε κανείς να διατυπώσει το ερώτημα κατά πόσο η στρατιωτική Δικτατορία κληροδοτεί τη «δημοκρατία» με έναν δεδομένο τρόπο σύνδεσης των τοπικών οικονομικών δικτύων με το εκάστοτε κέντρο της πολιτικής εξουσίας, αμφισβητώντας έτσι παράλληλα παγιωμένες αντιλήψεις για την καταγωγή των πελατειακών σχέσεων στη σύγχρονη Ελλάδα.
