Επιχειρηματικές προκλήσεις και στρατηγικές σε καιρό πανδημίας

ΜΕΡΟΣ Α΄

Η πανδημία έχει δημιουργήσει διεθνώς σοβαρά προβλήματα στους περισσότερους κλάδους της οικονομίας και σημαντικές προκλήσεις στο σύστημα διακυβέρνησης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Η επιστημονική κοινότητα, πέρα από τις εξαιρετικές ερευνητικές πρωτοβουλίες σε θέματα υγείας (εμβόλια κ.λπ.) και στην πρόβλεψη εξέλιξης της πανδημίας, έχει επίσης ασχοληθεί με τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που προκύπτουν, αναλύοντάς τα και προσφέροντας λύσεις.

Η πρόσφατη μελέτη του Εργαστηρίου ELTRUN καταγράφει τις επιπτώσεις της πανδημίας σε επίπεδο οικονομίας, κοινωνίας, επιχειρηματικότητας και δημόσιας διοίκησης.

Στο πλαίσιο αυτό, το Εργαστήριο Ηλεκτρονικού Εμπορίου και Επιχειρείν (ELTRUN) του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών ολοκλήρωσε τον Οκτώβριο του 2020 μια μελέτη με στόχο την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων και της τεχνογνωσίας των ερευνητικών ομάδων του στην ανάλυση των επιπτώσεων της πανδημίας και των σχετικών προκλήσεων σε σημαντικούς τομείς της οικονομίας, της κοινωνίας, της επιχειρηματικότητας και της δημόσιας διοίκησης. Για τον προσδιορισμό της νέας πλέον κανονικότητας και με στόχο την επιτυχή έξοδο από τα αρνητικά αποτελέσματα της πανδημίας, απαιτείται η συνεργασία Πολιτείας και επιχειρήσεων/οργανισμών. Για να επιτευχθεί αυτό, προτείνονται σειρά από μέτρα προς τα εμπλεκόμενα μέρη.

Οι τομείς όπου επικεντρώνεται η μελέτη είναι η βιομηχανία στο πλαίσιο της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, η εφοδιαστική αλυσίδα στη διακίνηση αγαθών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, η λειτουργία του λιανεμπορίου ως προς τη διατήρηση κοινωνικής απόστασης και τις αλλαγές καταναλωτικής συμπεριφοράς, η δημόσια διακυβέρνηση στην υλοποίηση ευέλικτων και αποτελεσματικών πολιτικών αντιμετώπισης κρίσεων, καθώς και ο αντίκτυπος στην καινοτόμο επιχειρηματικότητα. Παράλληλα, αναλύονται οι προκλήσεις και η σημασία των νέων πρακτικών και συστημάτων/δομών που αναδείχθηκαν στην προσπάθεια της κοινωνίας και της οικονομίας να λειτουργήσουν σε μια νέα κανονικότητα. Οι τομείς αυτοί αφορούν το ηλεκτρονικό εμπόριο για online αγορές των καταναλωτών, την τηλεργασία για την απρόσκοπτη λειτουργία των οργανισμών και, βέβαια, την τηλεκπαίδευση. Το παρόν άρθρο συνοψίζει πορίσματα της μελέτης αναφορικά με τους τρεις από τους παραπάνω οκτώ στρατηγικούς τομείς.

Βιομηχανία

Η πλειονότητα των βιομηχανικών μονάδων σε παγκόσμιο επίπεδο δέχθηκε ισχυρό πλήγμα με την έλευση της πανδημίας, που οδήγησε στην ανάγκη επαναπροσδιορισμού των πρακτικών που ακολουθούνται μέχρι στιγμής. Το κλείσιμο εργοστασίων και η μερική κατάρρευση των παγκόσμιων δικτύων προμηθειών και διανομής επέφεραν ύφεση ή και παύση των δυνατοτήτων παραγωγής και διάθεσης, διάρκειας μηνών. Επιπροσθέτως και επί του σταδιακού ανοίγματος, παρατηρούνται ακόμη προβλήματα στην παραγωγή.

Στη βιομηχανία πλέον απαιτείται ευελιξία όσο και ταχύτητα στην αντιμετώπιση μεγάλων διακυμάνσεων στη ζήτηση. Άρα, είναι αναγκαία τα on-time μοντέλα πρόβλεψης πολλαπλών μεταβλητών και προγραμματισμού παραγωγής. Για την κάλυψη ξαφνικών υψηλών ζητήσεων απαιτούνται συνεργασιακά μοντέλα παραγωγής εντός των ομίλων ή/και με προμηθευτές ημιέτοιμων προϊόντων, ώστε να μεταφερθεί η παραγωγή σε πιο ολοκληρωμένες και ελεγχόμενες εφοδιαστικές αλυσίδες. Ταυτόχρονα, η βιομηχανία θα πρέπει να διερευνήσει εναλλακτικές πηγές πρώτων υλών και πολλαπλούς προμηθευτές.

Η αξιοποίηση όλων των αναγκαίων πόρων, όταν χρειάζεται, πλέον προδιαγράφει την παραγωγή ακριβείας (precision production), όπου μέσω τεχνολογιών IoT και AI έχουμε online γνώση όλων των δεδομένων και συνθηκών παραγωγής. Επίσης, για την παραγωγή εναλλακτικών προϊόντων, σε περίπτωση όπου μειωθεί ξαφνικά η ζήτηση των εξειδικευμένων προϊόντων που παράγονται, απαιτείται οι γραμμές παραγωγής να γίνουν πιο γενικές (category production) για την κάλυψη πλέον κατηγοριών προϊόντων με κάποια κοινά χαρακτηριστικά στις διαδικασίες εφοδιασμού ή παραγωγής και όχι κατ’ ανάγκη στη χρήση τους.

Τέλος, για να αυξηθεί η προστιθέμενη αξία της ελληνικής εξωστρεφούς βιομηχανίας, θα πρέπει να ενισχυθούν οι κλαδικές ολοκληρωμένες αλυσίδες αξίας (είτε upstream είτε downstream) στους εθνικούς παραγωγικούς πρωταθλητές, ώστε να υπάρχει τοπική παραγωγή σε ημιέτοιμα προϊόντα, υπηρεσίες ή υποδομές που το αποτέλεσμά της έχει εξασφαλισμένη εσωτερική ζήτηση, ή παραγωγή τελικών διεθνώς εμπορεύσιμων ποιοτικών προϊόντων μεγάλης τελικής αξίας σε επιχειρηματικούς κλάδους όπου η Ελλάδα είναι διεθνώς γνωστή – για παράδειγμα, παραγωγή τελικών ποιοτικών καταναλωτικών προϊόντων αξιοποιώντας τον πρωτογενή αγροτικό τομέα, ρομποτικά συστήματα εξόρυξης για τη βιομηχανία μαρμάρου, παραγωγή τελικών προϊόντων συσκευασίας αξιοποιώντας τα ημιέτοιμα προϊόντα της βιομηχανίας αλουμινίου, ναυπηγοεπισκευαστικές υποδομές για τον ελληνικό ναυτικό στόλο.

Εφοδιαστική αλυσίδα

Η πανδημία διατάραξε όλες τις δραστηριότητες των εφοδιαστικών αλυσίδων που είναι παγκόσμιες, με επιχειρήσεις σε διαφορετικές ηπείρους και χώρες. Η μεταφορά της παραγωγής σε περιοχές χαμηλού κόστους έχει ενισχύσει την εξάρτηση των επιχειρήσεων από τα παγκόσμια δίκτυα εφοδιασμού, και η διακοπή της παραγωγής και οι περιορισμοί στις μεταφορές προκάλεσαν ελλείψεις στις προμήθειες, εξάντληση των αποθεμάτων και αδυναμία ικανοποίησης της απρόσμενης ζήτησης.

Για να υλοποιηθεί η απρόσκοπτη λειτουργία των αλυσίδων εφοδιασμού και των χώρων αποθήκευσης και διανομής των προϊόντων, χρειάζονται εναλλακτικοί τρόποι διανομής κρίσιμων προϊόντων (π.χ. με drones). Παράλληλα, είναι αναγκαία η υψηλή παραγωγικότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας με αυτοματισμούς και ρομποτική στην παραγωγική λειτουργία των αποθηκών και κέντρων διανομής.

Για την πρόβλεψη και διαχείριση του κινδύνου στην εφοδιαστική αλυσίδα, ιδίως στα ταχυκίνητα καταναλωτικά προϊόντα, είναι αναγκαία η χρήση συνεργασιακών συστημάτων (VMI, CPFR), όπως και δυναμικά μοντέλα προβλέψεων, με αξιοποίηση τεχνικών μηχανικής μάθησης. Εξίσου αναγκαία είναι η πλήρης γνώση και ιχνηλάτηση προϊόντων και πόρων σε όλο το εύρος της εφοδιαστικής αλυσίδας για διαχείριση περιπτώσεων ελλείψεων (out-of-stock), υψηλών επιπέδων στοκ κ.λπ.

Τέλος, θα πρέπει να επανασχεδιαστούν οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού με τη διαφοροποίηση και αύξηση των πηγών προμηθειών, τη μοντελοποίηση στη λήψη αποφάσεων λαμβάνοντας υπόψη δυναμικές μεταβλητές όπως απόσταση και τρόπος μεταφοράς, την αξιοποίηση τοπικών πηγών προμήθειας, την παραγωγή στον τόπο κατανάλωσης περιορισμένων ποσοτήτων που είναι σε ζήτηση μέσω ρομποτικής και νέων τεχνικών (π.χ. τρισδιάστατη εκτύπωση).

Λιανεμπόριο

Η πανδημία επιβάλλει την αλλαγή του τρόπου λειτουργίας των καταστημάτων λιανεμπορίου με έμφαση στη διατήρηση κοινωνικής απόστασης, στους κανόνες υγιεινής, στην προστασία της υγείας υπαλλήλων και πελατών, στην αλλαγή επικοινωνίας με τον πελάτη και στη διατήρηση της ποιότητας των προϊόντων. Ταυτόχρονα, οι σύγχρονες προκλήσεις του λιανεμπορίου μπορούν να αντιμετωπιστούν από ένα προτεινόμενο πλαίσιο ψηφιακού μετασχηματισμού, με πυλώνες παρέμβασης στον μετασχηματισμό των διαδικασιών, των σχέσεων με τους πελάτες και του επιχειρηματικού μοντέλου.

Στο λιανεμπόριο αλλάζουν δραματικά οι καταναλωτικές συνήθειες. Συνεπώς, υπάρχει ανάγκη για δυναμική καταγραφή των νέων καταναλωτικών συνηθειών με αυτοματοποιημένο τρόπο μέσω των δεδομένων στα καλάθια αγορών και στα εξειδικευμένα αγοραστικά ταξίδια στο φυσικό και ψηφιακό κανάλι.

Για να υποστηριχθεί μια πελατοκεντρική στρατηγική, πρέπει να προσφέρεται το πλεονέκτημα της ταχύτητας και ευκολίας στις αγορές εντός του καταστήματος, καθώς και υποδομές υγιεινής και ασφάλειας. Επίσης, απαιτείται αναβάθμιση της εμπειρίας των καταναλωτών με εξατομικευμένες ψηφιακές υπηρεσίες, όταν το κανάλι διάδρασης είναι ψηφιακό. Ασφαλώς, η πολυκαναλική υποδομή (συνδυάζοντας φυσικό και ψηφιακό κανάλι) είναι το ολοκληρωμένο περιβάλλον υποστήριξης των καταναλωτών σε όλο τον κύκλο ζωής τους που αφορά τη σχέση με τη λιανεμπορική εταιρεία.

Οι λιανεμπορικές εταιρείες είναι κυρίως συναλλακτικοί οργανισμοί. Άρα, η αυτοματοποίηση και αναδιοργάνωση των back-office διαδικασιών προσφέρει εξαιρετικά οφέλη, όπως μείωση του κόστους και αύξηση της παραγωγικότητας. Στο πλαίσιο αποτελεσματικής λειτουργίας στις λιανεμπορικές εταιρείες, τα προβλεπτικά μοντέλα και τα συνεργασιακά πληροφοριακά συστήματα εξασφαλίζουν, μεταξύ άλλων, μείωση των ελλείψεων και ορθολογική συνεργασία με τους προμηθευτές.

Ερευνητές της μελέτης είναι με αλφαβητική σειρά οι: Αδάμ Βρεχόπουλος, Αναστασία Γρίβα, Λίλα Δεσποτίδου, Γιάννης Δημητρίου, Γεώργιος Δουκίδης, Λευτέρης Κιοσές, Αγγελική Κωστάκη, Δημοσθένης Κωτσόπουλος, Χρήστος Λάζαρης, Γιώργος Λεκάκος, Σταύρος Λουνής, Ιωάννης Μούρτος, Κλεοπάτρα Μπαρδάκη, Ηλίας Πολυτάρχος, Νάνσυ Πουλούδη, Αγγελική Πουλυμενάκου, Κατερίνα Πραματάρη, Εμμανουέλα Σφακιανάκη, Ιωάννα Ταλάντη, Δώρα Τραχανά και Κατερίνα Φραϊδάκη.