Το ελληνικό «θαύμα» των εξαγωγών: άμεση ανάγκη η ενίσχυση της καινοτομίας
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Προϋποθέσεις ανάπτυξης
των ΕΙΡΗΝΗ ΘΩΜΑΪΔΟΥ
Λέκτορα στο City,
University of London
και
ΣΑΡΑΝΤΗ ΚΑΛΥΒΙΤΗ,
Καθηγητή του Τμήματος
Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του ΟΠΑ
Η αύξηση των εξαγωγών αγαθών αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της ελληνικής οικονομίας την τελευταία τριετία. Το 2021 οι εξαγωγές αγαθών έφτασαν σε 40 δισ. και ανέρχονταν στο 22% του ΑΕΠ. Όλα δείχνουν πως η τάση αυτή συνεχίζεται το 2022, παρά τις αντίξοες διεθνείς συνθήκες.
Η πορεία αυτή αποτελεί ένα μικρό ελληνικό «θαύμα»: πριν από 15 χρόνια η ελληνική οικονομία κατέρρεε με κύριο χαρακτηριστικό την έλλειψη ανταγωνιστικότητας, που οδηγούσε σε αβυσσαλέο έλλειμμα στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών και εκτίναξη του διεθνούς δανεισμού. Αντίθετα, σήμερα η οικονομία διανύει μια φάση που χαρακτηρίζεται από έντονη εξωστρέφεια με αιχμή τις εξαγωγικές επιχειρήσεις.
Πριν από 15 χρόνια η ελληνική οικονομία κατέρρεε με κύριο χαρακτηριστικό την έλλειψη ανταγωνιστικότητας ενώ σήμερα διανύει μια φάση έντονης εξωστρέφειας
Το επόμενο βήμα σε αυτή την πορεία είναι να εξασφαλιστεί η διατήρηση και, γιατί όχι, επέκταση αυτής της τάσης εξωστρέφειας. Παράλληλα, πρέπει να διασφαλίζεται ότι θα υποστηρίζεται η εγχώρια παραγωγική βάση, υποκαθιστώντας -όπου αυτό είναι δυνατόν- τις εισαγωγές και ελαφρύνοντας το έλλειμα του εμπορικού ισοζυγίου.
Ποια είναι η συνταγή ώστε οι εξαγωγές να αποτελέσουν διαρθρωτικό πλεονέκτημα της ελληνικής οικονομίας; Η απάντηση μπορεί να έρθει μέσα από την καινοτομική δραστηριότητα των εξαγωγικών επιχειρήσεων, δηλαδή το μετασχηματισμό των νέων ιδεών τόσο σε προϊόντα που επεκτείνουν την καταναλωτική βάση, όσο και σε παραγωγικές και οργανωτικές διαδικασίες και δομές μέσα στις επιχειρήσεις που βελτιώνουν την παραγωγικότητά τους.
Δεδομένου ότι, με βάση τη διεθνή εμπειρία, μόνο ένα σχετικά μικρό ποσοστό ελληνικών εξαγωγικών επιχειρήσεων κατατάσσονται ως «καινοτόμες», υπάρχει πολύ έδαφος για να επεκταθεί η καινοτομική δραστηριότητα σε κλάδους και επιχειρήσεις που έως τώρα δεν χρησιμοποιούν την καινοτομία σαν βασικό άξονα της λειτουργίας τους, αλλά στηρίζονται περισσότερο σε «παραδοσιακές» προσεγγίσεις.
Η επέκταση της καινοτομίας θα προσδώσει μόνιμο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για την Ελλάδα στις διεθνείς αγορές, καθώς η πλειονότητα των ελληνικών επιχειρήσεων χαρακτηρίζεται ως «μικρο-μεσαίες» (ΜΜΕ). Οι ΜΜΕ έχουν συχνά τη δυνατότητα να διαμορφώσουν ευνοϊκότερο περιβάλλον για την ανάπτυξη της καινοτομίας, γιατί μπορούν να αντιδρούν ταχύτερα στις σύνθετες απαιτήσεις των διεθνών αγορών. Με αυτό τον τρόπο οι ΜΜΕ καταφέρνουν να ξεπερνούν εγγενείς αδυναμίες, που οφείλονται στο μικρό τους μέγεθος σε σχέση με τους μεγάλους ανταγωνιστές στο εξωτερικό.
Δεν είναι τυχαίο ότι κατά κανόνα η καινοτομία συνδυάζεται με πιο ποιοτικές εξαγωγές, δηλαδή με εξαγωγές στις οποίες η διεθνής ζήτηση δεν εξαρτάται μόνο από την τιμή του προϊόντος, αλλά λαμβάνει επίσης υπόψη το πώς αντιλαμβάνονται οι καταναλωτές το προϊόν -και συνακόλουθα πόσο είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν για αυτό.
Το χαρακτηριστικό λοιπόν των ποιοτικών εξαγωγών είναι ότι το ύψος τους δεν εξαρτάται μόνο από την τιμή τους, ενώ επηρεάζεται σχετικά λιγότερο από τις διακυμάνσεις των διεθνών τιμών. Οι δύο αυτοί παράγοντες είναι πολύ σημαντικοί για τις ελληνικές ΜΜΕ, που δεν μπορούν να ανταγωνιστούν παραγωγούς χαμηλού κόστους (πχ Κίνα, Ινδία), ούτε μπορούν να επηρεάσουν τις διεθνείς τιμές.
Κλειδί για την μετατροπή των καινοτόμων εξαγωγικών επιχειρήσεων σε συνολικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της ελληνικής οικονομίας είναι η ελληνική προστιθέμενη αξία. Θα πρέπει κατά το δυνατόν η αξία των καινοτόμων εξαγωγών να μη βασίζεται σε εισαγόμενες εισροές, αλλά να παράγεται χρησιμοποιώντας εγχώριους πόρους. Έτσι οι καινοτόμες εξαγωγές θα μειώσουν περαιτέρω το εμπορικό έλλειμμα ενισχύοντας παράλληλα την ελληνική ταυτότητα των εξαγωγικών προϊόντων υψηλής ποιότητας.
Στο πεδίο της χάραξης πολιτικής, οι δράσεις ενίσχυσης της καινοτομίας οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη (α) τον εξαγωγικό προσανατολισμό της παραγωγής που θα προκύψει και (β) κατά πόσο βασίζονται στο εγχώριο παραγωγικό δυναμικό για την επίτευξη αυτής της παραγωγής. Ο συνδυασμός των δύο διαρθρωτικών παραγόντων θα στηρίξει το μόνιμο χαρακτήρα των αυξημένων ελληνικών εξαγωγών μέσα από την προώθηση της καινοτομίας.
