Μαθήματα καινοτομίας από την πανδημία

Γεώργιος Μπαλαμπάνης
Καθηγητής Μάρκετινγκ, Bayes Business School – City, University of London

Το μεγαλύτερο ίσως μάθημα από την πανδημία είναι η ταχύτητα με την οποία αναπτύχθηκαν εμβόλια κατά της COVID-19. Συνήθως η συνολική διαδικασία για να δημιουργηθεί και να φτάσει στην αγορά ένα εμβόλιο διαρκεί τουλάχιστον δέκα χρόνια. Στην περίπτωση της COVID-19 αυτό επιτεύχθηκε σε λιγότερο από έναν χρόνο.

Η εμπειρία αυτή μας καλεί να επαναξιολογήσουμε τον καταλυτικό ρόλο των κυβερνήσεων στην προώθηση της καινοτομίας. Η ενίσχυση των δυνατοτήτων Έρευνας και Ανάπτυξης (Ε&Α) του Δημοσίου, συνοδευόμενη από ξεκάθαρους στόχους και συμπράξεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα, μπορεί να τονώσει την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα μιας χώρας, αλλά και να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των μεγαλύτερων προκλήσεων της εποχής μας.

Η εμπειρία από την επιτυχία της Operation Warp Speed (OWS) στις ΗΠΑ έχει να μας δώσει πολλά μαθήματα για το πώς πρέπει να οργανωθεί η καινοτομία και να τονωθεί η οικονομία. H επιχείρηση OWS ξεκίνησε στις 15 Μαΐου 2020 στα πρότυπα του προγράμματος «Μανχάταν» (για την ανάπτυξη της ατομικής βόμβας στον Β΄ Παγκόσμιο), με τη φιλοσοφία των «πολλαπλών βολών στον ίδιο στόχο» και «ευέλικτη χρηματοδότηση». Ήταν μια σύμπραξη των υπουργείων Υγείας & Ανθρωπίνων Υπηρεσιών και Άμυνας, άλλων οργανισμών και του ιδιωτικού τομέα. Ο στόχος ήταν να επιταχυνθούν οι κλινικές δοκιμές, ο εφοδιασμός, η ανάπτυξη και η διανομή ασφαλών και αποτελεσματικών εμβολίων, καθώς και άλλων θεραπευτικών και διαγνωστικών τεχνικών για την αντιμετώπιση της COVID-19.

Το σημαντικό συμπέρασμα από την εμπειρία της OWS είναι η αξία της «εφαρμοσμένης έρευνας». Τις τελευταίες δεκαετίες η χρηματοδότηση της βασικής επιστήμης από το κράτος είχε αυξηθεί βάσει του δόγματος Vannevar Bush, αλλά σε πολλές περιπτώσεις αυτή η έρευνα δεν έφτανε στο επόμενο στάδιο και στην τελική παραγωγή. Η κρατική χρηματοδότηση της καινοτομίας στις ΗΠΑ μέχρι σήμερα ήταν επικεντρωμένη στη στήριξη της βασικής επιστημονικής έρευνας, και όχι στην ανάπτυξη πρώιμης παραγωγικής ικανότητας ή σε προσπάθειες για τη μείωση του κόστους προϊόντων. Αυτό άλλαξε με την OWS. Για παράδειγμα, η εταιρεία Moderna χρηματοδοτήθηκε από την OWS για να δημιουργήσει νέες μονάδες παραγωγής mRNA στα εργοστάσια της εταιρείας Lonza στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ελβετία. Το Σώμα Μηχανικών του Στρατού των ΗΠΑ σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκε για να επιβλέψει κατασκευαστικά έργα για την επέκταση της ικανότητας στις εγκαταστάσεις παραγωγής εμβολίων μικρότερων φαρμακευτικών επιχειρήσεων.

Η OWS επέλεξε να δημιουργήσει ένα ετερογενές χαρτοφυλάκιο υποψήφιων εμβολίων και να μη στηριχθεί σε μία τεχνολογία. Η βασική στρατηγική επιτάχυνσης της καινοτομίας ήταν να εκτελέσει διαδικασίες ανάπτυξης του εμβολίου παράλληλα παρά διαδοχικά. Σχεδόν από την αρχή, η OWS ανέλαβε ένα άνευ προηγουμένου οικονομικό ρίσκο χρηματοδότησης και κλιμάκωσης (scaling up) των προσπαθειών παραγωγής, ενώ τα υποψήφια εμβόλια βρίσκονταν ακόμη σε στάδιο κλινικών δοκιμών. Επιλέχθηκαν πάνω από 100 υποψήφια εμβόλια, ώστε να διατηρηθεί η ετερογένεια στο χαρτοφυλάκιο έρευνας. Τα υποψήφια εμβόλια που επιλέχθηκαν θα έπρεπε να χρησιμοποιούν μία από τις τρεις τεχνολογικές πλατφόρμες που κρίθηκαν από την OWS. Άλλα κριτήρια επιλογής τους ήταν τα υπάρχοντα αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών και η δυνατότητά τους για κλιμάκωση (scaling up) στην παραγωγή. Με βάση τα παραπάνω, επιλέχθηκαν τρεις πλατφόρμες εμβολίων και δύο εταιρείες ανά πλατφόρμα: 1. εμβόλια mRNA (Moderna, Pfizer/BioNTech), 2. εμβόλια ιικού φορέα (AstraZeneca, Janssen) και 3. εμβόλια πρωτεϊνικών υπομονάδων (Novavax, Sanofi/GSK).

Ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα στην έρευνα που χρηματοδοτήθηκε από το κράτος ήταν μεγαλύτερος από ποτέ. Η συμμετοχή των ιδιωτικών επιχειρήσεων ήταν σημαντικά μικρότερη από αυτή των κρατικών οργανισμών. Ο ιδιωτικός τομέας αποδείχθηκε όμως πιο αποτελεσματικός σε ορισμένα στάδια της διαδικασίας ανάπτυξης και εμπορευματοποίησης των εμβολίων. Η εμπειρία της ανάπτυξης εμβολίων και ιδιαίτερα αυτής μέσω της OWS έφερε μια σειρά από αλλαγές που ενδεχομένως να αξιοποιηθούν στο μέλλον, όπως η καινοτομία στα κρατικά συμβόλαια ανάθεσης Ε&Α σε ιδιώτες, η πολιτική διαχείρισης των πνευματικών δικαιωμάτων που απορρέουν από κρατικά χρηματοδοτούμενη έρευνα, καθώς και η πρόσφατη στήριξη της αμερικανικής κυβέρνησης για αναστολή των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας για τα νέα εμβόλια μέσω της συμφωνίας Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights (TRIPS). Άλλες καινοτομίες ήρθαν στον τομέα της ταχείας δημοσίευσης επιστημονικών αποτελεσμάτων με το σύστημα των κριτών (peer review), όπως η χρήση των προ-εκτυπώσεων (pre-prints) και η ομαδική αξιολόγηση (crowdsourced peer reviews). Αυτό επέτρεψε τη δημοσίευση 130.000 ακαδημαϊκών άρθρων για την COVID-19 από την αρχή της πανδημίας. Οι βιοτεχνολογικές καινοτομίες που προώθησε η OWS και ιδιαίτερα η ανάπτυξη της τεχνολογίας mRNA μπορούν να επεκταθούν σε άλλους τομείς και άλλες ιατρικές εφαρμογές, όπως ο έλεγχος του διαβήτη, η θεραπεία του καρκίνου κ.λπ